Cabir b. Hayyan

Makaleyi PDF formatında kaydet

---

Cabir b. Hayyan (Arapça: جابر بن حيان) , Ebu Abdullah veya Ebu Musa Cabir İbni Abdullah-i Tarsus-i Kufi olarak tanınan meşhur kimyacı, filozof ve tasavvufçudur. Bu özellikleri ile Cabir b. Hayyan, İslam dünyasında yetişen çok değerli mütefekkir kimselerden biridir.

Cabir b. Hayyan’ın Kimliği

[Düzenle]

---

Ebu Abdullah veya Ebu Musa Cabir İbni Abdullah-i Tarsus-i Kufi olarak tanınan meşhur kimyacı, filozof ve tasavvufçudur.İbn Nedim, “El-Fihrist” kitabında onun künyesini Ebu Abdullah olarak zikrederek, şöyle der: Zekeriya Razi fenni kitaplarında Cabir b. Hayyan’dan “Üstadım Ebu Musa Cabir İbn Hayyan” olarak bahsetmektedir. İbn Nedim, El-fihrist kitabının başka bir yerinde de ondan Ebu Musa olarak bahsetmektedir. Bu farklılık Cabir b. Hayyan’ın, Abdullah ve Musa isimli iki çocuğunun olmasından kaynaklanabilir.

Doğduğu Yer ve Tarih

[Düzenle]

---

Tarihçiler, doğum yeri ve tarihi hakkında farklı görüşlere sahiptirler. Onun asaleten Horasanlı olduğu söylenmektedir. Doktor İhvanî, bu konuda söyle der: “Cabir b. Hayyan'ın babası Kufe'de aktardı (baharatçı, miskçi) ve Ezd kabilesine mensuptu. Babası, Kufe'den Horasan'a hicret etmiş ve Cabir, Horasan'da dünyaya gelmiştir. Horasan’ın hâkimi Cabir'in babasına Şiilik ithamında bulunarak onu şehit etti”.
Bu nakle göre Cabir b. Hayyan, Horasan’ın Tus şehrinde dünyaya gelmiştir ve İranlıdır.
Elbette bu konuda başka nakillerde bulunmaktadır. Bu tür nakiller ve tarihi kaynaklar Cabir’in, Tarsuslu veya Harranlı olduğuna işaret eder. Afrikalı tarihçi Lio Afrikaî 1526 yılında yazdığı “Kimyacıların Biyografisi” adlı eserinde Cabir’den “Kimyacıların Büyüğü” olarak ve Peygamber Efendimizden (s. a. a) bir asır sonra yaşamış, sonradan Müslüman olmuş bir Yunanlı olarak bahsetmektedir.
Başka bir nakilde ise Cabir b. Hayyan’ı Aşbili'ye nispet verilmektedir. Ancak Cabir Aşbili, Cabir b. Felah’tır. 11. yüzyılda Aşbil’de yaşamıştır. Uzay ve gök bilimi alanlarında eserleri bulunmaktadır.

Cabir b. Hayyan’ın Uzmanlık Alanları

[Düzenle]

---

İsmi, yaşadığı mekân ve zaman hakkında farklı görüşler olduğu gibi hangi dalda uzman olduğu ve mezhebi hakkında da tarihçiler farklı görüşlere sahiptir.
Şia, Cabir b. Hayyan’ı Şia’nın büyüklerinden saymakta, başka bir gurup ise onu filozof olarak tanıtmaktadır. Altın ve gümüş sanatında uzman olan bazıları ise onu bu sanatın reisi ve mucidi olarak tanıtmaktadırlar.

Cabir b. Hayyan’ın Üstadı

[Düzenle]

---

Doğru olan görüş Cabir b. Hayyan'ın mezhebi acıdan Şia olduğudur. Felsefi bahislere ve münazaralara katıldığı fenni ilimlerde ise bir kimyacı olduğu bilinmektedir.
Cabir’in biyografilerinin olduğu birçok kaynakta gecen Cafer ismi, İmam Cafer Sadık'tır (a. s). Hacı Halife, Cabir'den İmam Cafer Sadık’ın (a. s) öğrencisi olarak bahsetmektedir.

Cabir b. Hayyan’ın Vefatı

[Düzenle]

---

Cabir b. Hayyan, hicri 160 yılında ve diğer bir rivayete göre hicri 180de vefat etmiştir.

Ulemanın Cabir b. Hayyan Hakkındaki Görüşleri

[Düzenle]

---

Ulema Cabir’i hekim, matematikçi, filozof, uzay bilimci, tabip, yerbilimci, yazar olarak tanımakta ve bu alanlarda ve birçok diğer ilimde eserlerinin olduğunu kabul etmektedir. Bu durum onun ne kadar zeki, akıllı ve büyük bir himmete sahip olduğuna delalet etmektedir.
Ahmet Fuat Ehvani “El-Mecelle” adlı Mısır'da yayın yapan bir dergide uzun bir makalede onun hayatını ele alarak şöyle der: “Cabir b. Hayyan, en tanınmış Arap bilim adamlarından biridir. O tecrübî ilimlerin kanunlarını keşfeden, kayda geçen ve bunları ortaya koyan ilk kişidir. O bu işiyle genel olarak bilime, özelde ise Arap medeniyetine büyük bir hizmette bulunmuştur”.
Doktor Muhammet Yahya Haşimi “İrfan” dergisinin onuncu sayısında şöyle der: “Cabir b. Hayyan’dan geride kalan elimize ulaşmış Kimya dalındaki eserle de açıkça anlaşılmaktadır ki onun Üstadı, İmam Cafer Sadık’tır (a. s).
Bazılarının hem onun eserlerine hem de İmam Sadık (a. s) ile olan birlikteliğini inkâr etmeye çalışsa da açıktır ki O Şia’nın yetiştirdiği büyük bir bilim adamıdır.

Dipnot

[Düzenle]

---